بِاسْمِهِ سُبْحَانَهُ
Suâl: Ebced Ve Cifir Hesabı Nedir ?
Cevap: Bu meselede de her konuda olduğu gibi ifrat ve tefrit tarafları vardır. Sırat-ı müstakîm, orta yoldur. Bazı kimseler Üstad Bediüzzaman’ın da cifir ve ebcedi kullandığını görerek bu hususta ifrata gider ve bu işi bir nevi kehanete çevirir. Bu yanlıştır, bu noktada yapılan çok fazla hata vardır. Cifir ve ebcedle ilgili ciddi yanlışlıklar yapılmaktadır. Bu hatalar da, başkalarının tefritine sebebiyet verir. Yanlışlara bakarak, o yanlışı reddedelim derken bu sefer tefritle tamamen meseleyi reddederler. Üstad’ın yaptığı uygulamaları da tenkit ederler.
Hâlbuki bu sadece Üstad’a mahsus bir şey değildir. Üstad Hazretleri ulemâ içerisinde de muteber olan bir usulle bu işi yapmıştır. Bazı kimseler meseleyi tümüyle silip atar, bu da doğru değildir. İkisi de hatalıdır.
Cifir ve ebced nedir? Üstad’ın yaptığı şey nedir? Nerede hata yapılmaktadır?
Cifir ve ebced meselesi, fenn-i bedî içinde geçen bir meseledir. Belagat üç fen üzerine kuruludur: Fenn-i beyân, fenn-i maânî ve fenn-i bedî.
• Fenn-i beyân; istiareler, mecazlar, kinayeler gibi mânâyı beyan etme metotlarını, usullerini işler.
• Fenn-i maânî; Arap dilinin kurallarına göre mânânın nasıl ifade edileceğini öğretir. Mesela fiil cümlesi teceddüt (yenilenme) ifade ederken, isim cümlesi sebat ve devam ifade eder. Yahut harf-i ta‘rîf habere getirildiğinde hasra, tahsise delalet eder. Yani Arap dilinin kuralları hangi mânâyı ifade eder, bunu öğretir. Bu iki fen doğrudan mânâ ile ilgilidir.
• Fenn-i bedî ise lafzın sanatlarıyla ilgilidir. Mesela kafiye, cinas gibi sanatlar buna dâhildir. Lafızların tezat oluşturması, zıt kelimelerin bir arada kullanılması gibi unsurlar; vezin gibi şiire ait şekilsel yapılar fenn-i bedîye dâhildir. Bu sanatlar mânâya dolaylı olarak bakar. Doğrudan konusu lafız üzerinedir. Lafzın ziynetini gösterir.
İşte bu fenn-i bedî içinde; kafiye, vezin gibi sanatlardan biri de harflerin rakamsal değerleriyle yapılan hesaplamalardır. Arapçada her harfin bir rakamsal değeri vardır. Bu sadece Arapçaya mahsus bir şey değildir; bütün lisanlarda benzer uygulamalar vardır. İşte ebced hesabı da bu bağlamda, lafzî bir sanattır.
Bu kehanet maksadıyla yapılan bir şey değildir. Bu bir sanattır. İslâm’a mahsus da değildir. Belâgat ilminde çok eskiden beri var olan bir uygulamadır. Mesela camilerin kitabelerinde, o camiyi anlatan bir şiir yazılır ve o şiirde kullanılan harflerin ebced değeri mescidin inşa tarihine tekabül eder. Bu, tıpkı aruz vezni, hece vezni, kafiye gibi lafzî bir sanattır. Gaybî ilimlerden değildir, tılsım, havas gibi gizli ve bâtınî meselelerle alakalı değildir. Bu, yaygın şekilde kullanılan ve bilinen bir sanattır.
Yalnızca Arapçaya mahsus değildir. İbranice’de de vardır. Bazı kimseler bunu Yahudilikle ilişkilendirip “Bu Yahudilerden İslâm’a geçti” demek istiyorlar, fakat bu yanlıştır. Bu uygulama her dilde vardır. İbranice’de olduğu gibi Latin harflerinde de vardır. Latin harflerinin de rakamsal değerleri vardır. Hatta Latince, Fransızca, İngilizce gibi Batı dillerinin eski şiirlerinde de bu tür ebced sanatına rastlanır. Bu, bir lafzî sanattır, fenn-i bedîdir.
Kur’ân-ı Azîmü’ş-Şân, belâgat sahasında her türden icaz sanatını kullandığı gibi, fenn-i bedîye dair bazı hususiyetleri de ihtiva eder. Fakat şu net olarak bilinmeli ki ebced ve cifir bir kehanet yolu değildir. Bu bir sanattır. Mütekellimin, yani kelâmın sahibinin kastına bağlı bir sanattır. Zaten ehil olanlar bu kastı fark eder. Ebcedin olup olmadığını bilmeyen anlamaz; ama şiirle, edebiyatla iştigal eden, bu işin ehli kimseler orada bunu hemen görür.
Mesela, Abdülmecid Ağabey —Üstad’ın kardeşi— Muhâkemat’a bir takriz yazmıştır. O takrizde bir şiir yer alır ve o şiirde tarih düşürülmüştür. Yazılış tarihi şiirin ebced hesabına denk gelecek şekilde düzenlenmiştir. Bu, sanat olarak kullanılmıştır.
Cifir, ebced ilminden daha geniş bir ilimdir. Ebced, cifir ilmi içinde bir yoldur. Cifir, harflerle ilgili bir ilimdir. Bu sadece harflerin ebced değerleriyle değil; harflerin adetleri, şekilleri, metinlerde kaç defa geçtiği gibi çeşitli özellikleriyle ilgilenir. Bu yönüyle geniş kapsamlı bir ilimdir. Ebced, bu geniş ilim içinde bir uygulama yoludur.
Ebced ise Arap harflerinin her birine tekabül eden sayısal değerler sistemidir.
Bu sayılar şöyle tertip edilmiştir:
• 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
• 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90
• 100, 200, 300, 400, 500, 600, 700, 800, 900, 1000
Buna göre Arap alfabesindeki harfler sayısal değerlerine göre şöyle sıralanır:
Elif (1), Be (2), Cim (3), Dal (4) — Bu ilk dört harf “Ebced” kelimesini oluşturur. Devamı:
• Hevvez (هـ، و، ز)
• Huttî (ح، ط، ي)
• Kelemen (ك، ل، م، ن)
• Sa‘fes (س، ع، ف، ص)
• Karşet (ق، ر، ش، ت)
• Sehhas (ث، خ، ذ، ض)
• Zazığ (ظ، غ)
Bu tertibe “Ebced” sıralaması denir. İlk kelimesi “Ebced” olduğu için, bu hesap sistemine de ebced hesabı denmiştir.
Bu sistemin sanat olarak kullanılması güzel bir şeydir, fenn-i bedîye dâhildir. Fakat bu sanatı, bir kehanet vasıtası gibi kullanmak doğru değildir.
Kur’ân-ı Azîmü’ş-Şân dışında konuşursak, kim gaybı bilir ki? Gaybı sadece Allah Teâlâ bilir. Bu sanat, tarih düşürmek veya bazı isimlerin adedine işaret etmek gibi meşru şekillerde kullanılabilir. Ancak günümüzde görüyoruz ki, bazıları ebced hesabı yapıp birinin ismini alıyor, “tarihi şudur” diyor, birtakım tahminler ileri sürüyor. “Şu şöyle olacak, bu böyle olacak” gibi fal tutar gibi konuşmalar yapıyor.
Bu hem yanlış, hem edepsizlik, hem de kehanete girmektir. Bu, kâhinliktir. Bir adamın isminin değerinden ne çıkarabilirsin ki? Kişi zaten gaybı bilmez. Bu, totem tutmak, fal bakmak gibi saçma ve temelsiz bir uygulamadır. Hiçbir ilmî değeri yoktur. Halk arasında yapılan falcılıktan farkı yoktur.
Bu makale Soru – Cevap Derslerinin 4. Dersinden alınmıştır. Dersin Orijinal Youtube Linki: Fetö, Risale-i Nur’u Kendisine Kılavuz Mu Yaptı ? | Soru – Cevap 4. Bölüm
Soru Cevap Derslerinin Tamamı İçin :
